16 октябрьдә Бөтендөнья сәламәт туклану көне билгеләп үтелә

Балалар һәм яшүсмерләр өчен дөрес туклану – сәламәтлек нигезе

Үсеп килүче организмга даими тәэсир итүче күп төрле факторлар арасында иң мөһим роль туклануга бирелә. Рацион баланың алга таба үсешенә һәм аның сәламәтлек торышына яшүсмер чагында гына түгел, ә олы тормышта да йогынты ясый. Сәламәт туклану гармонияле үсеш, кешенең физик һәм нерв-психик үсеше, инфекцияләргә һәм тышкы мохитнең башка тискәре факторларына каршы торучанлыкның кирәкле шарты.

Күпчелек мәктәпкәчә яшьтәге балалар бакчасына йөриләр, анда көненә биш тапкыр ашыйлар. Гомуми белем бирү учреждениеләре укучылары өчен ике тапкыр кайнар ризык (иртәнге һәм төшке аш) оештырылган. Озын көн төркеменә йөрүче балалар өчен өстәмә төшке аш оештырылырга тиеш. Бу туклану укучыларның яшен, аларның азык һәм энергия кыйммәтен, төп витаминнарга һәм микроэлементларга тәүлеклек ихтыяҗын исәпкә алып формалаша.

Димәк, өйдәге рацион балалар бакчасы һәм мәктәп диетасын тулыландырылырга гына тиеш, алыштырырга түгел. Моның өчен якынча меню эшләнә, ата-аналар аның белән таныша ала. Шуңа күрә өйдә  көндез булмаган ризыкларга һәм ашамлыкларга игътибар итү мөһим.

Балалар һәм яшүсмерләр туклануы әле ныгымаган ашкайнату системасының үзенчәлекләрен исәпкә алырга тиеш. Ашау рационы җиңел үзләштерелә торган компонентлардан торырга тиеш.

Организмны үстерү, нык сәламәтлек һәм яхшы иммунитет өчен рационны төзүнең берничә төп принцибын үтәргә кирәк:

1. Акыл һәм физик активлык өчен кирәк булган ризыктан энергия күләмен алу таләпләрен үтәү.

2. Туклану диетасының төрлелеге аның баланслануының төп факторларының берсе. Моннан тыш, организмның индивидуаль үзенчәлекләрен исәпкә алырга, шулай ук теге яки бу азык-төлеккә түзә алмау мөмкинлеген истә тотарга кирәк.

3. Туклану үсеп килүче организмны барлык кирәкле матдәләр белән тәэмин итәргә тиеш.

4. Азык – төлек эшкәртү технологиясен үтәү, шулай ук ризык әзерләү, ризык әзерләнгән биналарда санитар нормаларны үтәү, яраклылык вакыты тәмамланмаган яңа продуктларны гына куллану бу таләпләрне шулай ук балалар һәм мәктәп укучыларының рационын төзү үзенчәлекләренә кертергә мөмкин.

Азыктан алынган энергиянең күләме калориядә үлчәнә, әмма аның кыйммәте ул гына түгел: ризыкның составы да мөһим. Углеводлар, майлар һәм аксымнар, минераль матдәләр, су – болар барысы да күзәнәкләр һәм сөякләр «төзү» өчен кирәк.

Аксымнар аерым әһәмияткә ия, чөнки аларсыз органнар һәм тукымаларның төп элементлары төзелә алмый. Аларны башка ризыклар белән алыштырып булмый. Рациондагы аксым җитмәү нормаль үсешне акрынайтып кына калмый, ә баш миенең функциясенә һәм организмның иммун системасының эшенә дә йогынты ясый.

Майлар энергия чыганагы. Алар матдәләр алмашуында катнашалар, иммунитет булдыруга ярдәм итәләр.

Углеводлар - организмда аксымнар һәм майлар үзләштерүгә ярдәм итүче төп энергия чыганагы. Ә артык күп углеводлар матдәләр алмашынуын боза.

Минераль тозлар һәм микроэлементлар органнар, тукымалар, күзәнәкләр һәм аларның компонентлары өчен төзелеш материалы булып тора. Аларның организмга керүен тәэмин итү аеруча актив үсеш  чорында мөһим.

Витаминнар - көндәлек диетада барлык витаминнар җитәрлек булырга тиеш. Витаминнар организмда биохимик реакцияләрнең нормаль барышы, азык матдәләрен үзләштерү, күзәнәкләр һәм тукымаларның үсеше һәм торгызылуы өчен кирәк.

Азык рационында су зур әһәмияткә ия, чөнки ул булмаса, тормыш процесслары була алмый. Организмга тәүлегенә якынча литр ярым су кирәк.

Балаларның атнага ким дигәндә бер-ике тапкыр балык ашавы бик мөһим. Көн саен сөт продуктлары, аеруча йогурт, сөт, сыр кулланырга кирәк.

Диетада нинди ризыкларны чикләргә кирәк:

• Шикәр һәм ак икмәк – артык куллану белән алар авырлыкны арттыралар.

• Азык өстәмәләре күп булган продуктлар (буяулар, консервантлар һәм башкалар).

• Сезонсыз җимешләр һәм яшелчәләр.

• Баллы-газлы су, кофеин белән продуктлар.

• Майонез, кетчуплар һәм сәнәгать җитештергән башка соуслар.

• Кайнар ризыклар.

• Фастфуд, фритюрада әзерләнгән ризыклар.

• Чиле-пешкән колбаса.

• Пакетланган соклар.

• Сагыз һәм конфет.

Әгәр дә сез баланың нык сәламәт, актив, гармонияле һәм яхшы иммунитетлы булуын телисез икән, дөрес туклану аның өчен гадәти булырга тиеш.

Азнакай районының санитар хезмәте