Татарстан Республикасы территориясендәге урманнарның югары һәм гадәттән тыш янгын куркынычы турында шторм кисәтүе
Хөрмәтле гражданнар! «Татарстан Республикасы Гидрометеорология һәм әйләнә-тирә мохитне мониторинглау идарәсе " фдбудан:
Шторм кисәтүе
урманнарның югары янгын куркынычы турында
Татарстан Республикасы территориясендә
2025 елның 16 июленнән 21 июленә кадәр Татарстан Республикасы территориясендә урманнарда янгын куркынычы зур булыр дип көтелә (4 класс).
Россия Гадәттән тыш хәлләр Министрлыгының Татарстан Республикасы буенча идарәсе халыкка тәкъдим итә:
Янгынның өстәмә билгеләре: утның тотрыклы исе, томанлы төтен, кошларның, хайваннарның, бөҗәкләрнең тынычсыз тәртибе,шәфәкъ яктысы.
Урман утын ничек сүндерәргә? Яфрак токымнарының ботаклары белән янгын читләрен йомшарту; көпшәк җир белән янгынны каплап, ут хәрәкәте юлында киң канаулар ясау.
Ут торак пунктка якынлашса, нәрсә эшләргә? Кешеләрне, беренче чиратта балаларны, хатын-кызларны һәм картларны эвакуацияләргә кирәк. Кешеләрне ут таралуга перпендикуляр юнәлештә чыгарырга кирәк. Бары тик юллар буенча, шулай ук елгалар һәм инешләр буйлап, ә кайвакыт су буйлап гына хәрәкәт итәргә кирәк. Көчле төтен булганда авыз һәм борынны дымлы мамык-марле бинт, сөлге, кием өлеше белән капларга кирәк. Үзең белән документлар, акча, бик кирәкле әйберләр алырга кирәк. Шәхси әйберләрне таш корылмаларда янган конструкцияләрсез яки туфрак белән күмелгән чокырда саклап калырга мөмкин.
Эвакуацияләнә алмаган очракта (торак пунктларда күпләп янгыннар) герметизацияләнгән таш биналарда, Гражданнар оборонасы сыену урыннарында яки зур ачык мәйданнарда, стадионнарда һ. б. яшеренеп, көтәргә генә кала.
Урманда янгын чыккан очракта, күңел төшенкелегенә бирелмәгез. Башта мохитне тиз генә анализлагыз. Рельефның калку ноктасына менәргә яисә биек агачка үрмәләргә, янгын учагы булган урынны табарга, ут таралу юнәлешен һәм тизлеген билгеләргә, сулыкның, сазлыкның, торак пунктларның урнашуын күрергә кирәк.
Әгәр юл киселгән булса, янгыннан утрауларда, ярларда, сазлыкларда, кыя түбәләрендә һ.б. ышык урыннарны агачлардан ераграк сайлагыз. Учакка эләксәгез, киемнең өске өлешләрен дымлагыз. Ягулык һәм тиз янучы җиһазлардан котылыгыз.
Әгәр дә сез урманда зур булмаган янгынга тап булсагыз, аны туктату һәм бер үк вакытта, мөмкинлек булса, якындагы торак пунктка яки урманчылыкка ярдәм сорап барыгыз.
Урман янгыннары вакытында үзеңне ничек тотарга
Урманда янгын еш кына кеше гаебе белән барлыкка килә - бу ут белән саксыз эш итү дә, сүнмәгән учак та, ташланган шырпы яки тәмәке дә, балалар шаяруы да булырга мөмкин. Кайвакыт янгынның сәбәбе яшен булырга мөмкин, ләкин мондый очраклар бик сирәк. Шулай да урманда ут белән очрашырга туры килсә, нәрсә белергә кирәк? Ничек урман янгынына юл куймаска? Әгәр янгын чыккан булса, нишләргә?
Урманда янгынны ничек булдырмаска
Беренчесе-ял итәргә яки сәясәткә әзерләнү. Үзең белән чиләк, балта һәм көрәк алырга киңәш ителә. Әгәр дә Сез сәяхәткә биш яки аннан да күбрәк кеше белән барырга теләсәгез, бу әйбәт күренеш. Әгәр дә сәяхәтче ялгыз булса? Ялгыз сәяхәтче үзен чиләкләр һәм балталар белән артык йөкләмәячәк. Ялгыз сәяхәтче өчен (янгын чыгу ихтималы аркасында гына түгел) җыелма көрәген сатып алырга һәм аның кырыйларын үткенләргә киңәш ителә. Шулай итеп ул Сезгә көрәк тә һәм балта да булып хезмәт итәчәк.
Икенчесе-урманда учак ягу вакытында барлык саклык чараларын бик төгәл үтәргә кирәк. Мондый чараларга ут белән бәйле булган һәрнәрсә дә керә. Учакны агачлар астында, бигрәк тә таҗның аскы ботаклары аз биеклектә булган агачлар астында ясарга ярамый. Коры үлән күп булган яки коры агач төпләре якын урнашкан урыннарда учак ягарга ярамый. Учак өчен урынны алдан әзерләргә яки иске учак урынын кулланырга тырышырга кирәк.
Тукталыш вакытында
Беренче номерлы алтын кагыйдә - беркайчан да учакны күзәтүсез калдырырга ярамый! Әзерләнгән әзер ягулыкны учактан өч-биш метр ераклыкта тотыгыз. Әгәр дә махсус ихтыяҗ таләп итмәсә, бик югары учак кабызмагыз (мәсәлән, сигнал утын). Бигрәк тә җилле вакытта учакның мөмкин кадәр азрак очкыннар булуын күзәтегез. Учакны кабызганда, җил булганда, аның көчен һәм юнәлешен исәпкә алыгыз, чөнки очып киткән очкыннар үләнне яки агач яфракларын яндырырга мөмкин. Коры яфраклы ботакларны ягулык итеп кулланмаска тырышыгыз, чөнки учактан очкыннар гына түгел, ә бөтен янып торган яфраклар таралачак. Якында су булса, тиешле контейнерыгыз булса, су алыгыз.
Киткәндә, учакны җентекләп сүндерергә, су белән сүндерергә һәм туфрак белән күмеп куярга кирәк. Әгәр дә туфракның өске катламын алган булсагыз ,аны кире каплагыз. Ахыр чиктә, учакның сүнгәненә һәм Сезнең китүегездән соң берникадәр вакыт узгач та янмавына инаныгыз. Үзегездән соң тәртиптә калдырыгыз һәм хәерле юлга.
Урманда янгын белән очрашканда нәрсә эшләргә
Әгәр дә Сез башлаучы янгынны тапсагыз - мәсәлән, зур булмаган үлән өеме яки берәрсе ташлаган учак янында пыскып яткан урман түшәмәсе, моны үзегез сүндерергә тырышыгыз. Кайвакыт янгынны таптау да җитә (дөрес, бераз сабыр итәргә һәм үләннәрнең яки түшәкләрнең чыннан да сүнүенә инанырга кирәк, югыйсә ут яңадан барлыкка килергә мөмкин).
Килеп туган хәлгә дөрес бәя бирергә тырышыгыз. Конкрет шартлардан чыгып, Сез мөстәкыйль рәвештә янгынны сүндерүне хәл итә аласызмы, яки Сезгә ярдәм кирәк булачакмы. Үз көчегезне артык бәяләмәгез. Янгынны күрсәгез, аны сүндерергә тырыштыгыз, ләкин берни дә барып чыкмады, ә ул көчәйде генә, бәлагә юлыкмас өчен, ераграк китәргә кирәк.
Махсус хезмәтләргә тизрәк хәбәр итү мөмкинлеген эзләгез. Мондый очракларда Гадәттән тыш хәлләр Министрлыгы хезмәтләре ("01" телефоны), бердәм диспетчерлык хезмәте (телефоны - "112"), урманчылар да булырга мөмкин. Төркемләп йөргәндә төркем әгъзаларының берсеннән авыр җиһазларын алырга һәм аны якындагы торак пунктка яки автомобиль трассасына ярдәм сорап җибәрергә кирәк. Төркемнең калган әгъзаларына маршруттан төшү һәм янгын урыныннан китү яхшырак. Бер-берегезне күздән югалтмагыз.
Хәлнең кинәт үзгәрүен (тизлекнең үзгәрүен һәм җилнең юнәлеше үзгәрүен) исәпкә алыгыз. Китәргә тырышыгыз, "тизлектә янгын белән ярышмыйча", ягъни җилгә каршы яки җил юнәлешенә аркылы, тау битендә аска карап, ут өчен ышанычлы киртәләрне (минераль туфракның һәм елганың киң полосаларын) карап, китәргә тырышыгыз. Еш кына бердәнбер куркынычсыз зона булып-янган җир кишәрлекләре санала.
Утның җил буенча да (тизрәк) һәм аңа каршы да (авыррак) алга баруын, ә тау битеннән түбәнгә караганда күпкә тизрәк күтәрелүен исәпкә алыгыз.
Көндәлек янгын режимын истә тотыгыз. Еш кына янгын чык кипкәннән соң иртән башлана (иртәнге 9-10 сәгать тирәсендә) һәм кичке чык төшү белән туктый (кичке 20-21 сәгать). Төнлә янгын “йоклый”. Иң нык янгын гамәлдә төшке аштан соң 13 сәгатьтән 17 сәгатькә була һәм тиз тарала. Яңгыр явыр алдыннан янгын чыгуы кичен көчәя. Бик корылыклы, эссе һава шартларында (5 нче класс) янгыннар шулай ук төнлә дә тарала
Янгын учагы кечкенә булса
Әгәр дә сез янгынны вакытында күрсәгез һәм янгынның кечкенә мәйданы булса, Сез аны үзегез локальләштерергә һәм сүндерергә карар итә аласыз. Сулык янында утны су белән сүндерә аласыз. Кайнар үләнне сынган ботаклардан "себерке" кулланып сүндерергә мөмкин. Шул ук вакытта төп ут ягына тайгак хәрәкәтләр белән һөҗүм итәргә кирәк. "Себерке” үзе янмасын өчен һәр берничә сугудан соң кулларда әйләндерергә кирәк.
Торф яна,сак булыгыз!
Бик куркыныч күренеш. Ачы төтен күзләргә бәрелә, сулыш алу бик авырлаша. Төтен һәм ут сезнең артта калсын өчен, афәт зонасыннан җил юнәлешендә китәргә кирәк. Аяк астындагы кайнар Җир бер генә нәрсәне аңлата: Сез зур куркыныч астында. Ягулыклы файдалы казылма буларак кулланыла торган ултырмалы йомшак тау токымы янганда, ут еш кына җир астына китә, анда тулы бер кишәрлек яна, бушлыклар барлыкка китерә. Мондый бушлыкка төшү җиңелрәк, нәтиҗәсе гадәттә аяныч. Шундый шартларда хәрәкәт иткәндә, алдыгызда юлны колга белән карагыз. Бу сазлык буйлап күчкәндәге кебек булачак.
Исегездә тотыгыз, янучы торф температурасы якынча 600 градус, чыгуы бик авыр булырга мөмкин.
Янгын зонасыннан чыгу
Янгын зонасыннан чыккач, бәла-каза турында мөмкин кадәр кыска вакыт эчендә хәбәр итәргә кирәк. Хәвеф хәбәрне тапшырганда, янгын координаталары, аны күргән вакытыгыз һәм килеп чыгуның сәбәбен (хәтта бу сәбәп сез үзегез булсагыз да) сөйләгез.
Һәркем нәрсә эшли ала
Табигый территориядә ут белән сак булыгыз. Сезнең җыйнаксызлыгыгыз зур проблемаларга сәбәп булмасын өчен, түбәндәге кагыйдәләрне үтәгез:
- кырларда һәм болыннарда коры үләннәрне беркайчан да яндырмагыз. Әгәр дә сез башкаларның моны ничек эшләвен күрсәгез, аларны туктатырга һәм үләннәрнең бик куркыныч булуын аңлатырга тырышыгыз;
- беркайчан да коры урманда яки торфлы урында ут кабызмагыз. Беренчедән, учакның минераль туфракта (күл яки балчык) урнашуына инаныгыз. Учак ягып җибәргәнче, учак якасыннан һәм аның тирәсендә бер метр радиуста урман түшәмәсен җыегыз;
- китәр алдыннан учакны яхшы итеп сүндерегез. Шуннан соң көлне казыгыз һәм аның астында янып торган күмер сакланмаганлыгына инаныгыз, әгәр сакланып калган булса, тагын бер тапкыр сүндергез. Төтен яки пар чыкса, учак яныннан китмәгез. Учакны нәрсә белән сүндерергә икәнен, алдан кайгыртыгыз;
- беркайчан да сүнмәгән шырпылар яки тәмәке ташламагыз, урманда төрле пиротехник эшләнмәләр: бенгаль утлары, шәмнәр һ.б. кулланмагыз. (бары тик Яңа елда, калын кар катламы белән капланган вакытта);
- урманга автомобильләр һәм бигрәк тә мотоцикллар белән кермәгез. Тавышны сүндерүче очкыннар янгын чыгарырга мөмкин
- дусларыгызга һәм танышларыгызга аларның саксызлыгы янгыннарга сәбәп булырга мөмкин икәнлеген аңлатырга тырышыгыз.
Профилактик чаралар (башкача әйткәндә - саклык чаралары) урман янгыннары белән көрәшүнең иң нәтиҗәле ысулы. Бу дөньяның күп илләрендәге тәҗрибә белән расланган.
Нинди дә бәла-каза очрагында, Сез һәрвакыт ашыгыч хезмәтләрне чакыруның бердәм номерына - "112" номерына мөрәҗәгать итә аласыз. Шалтыратулар тәүлек әйләнәсе, шәһәр һәм кәрәзле телефоннардан бушлай кабул ителә.